بارهنگ گیاهی بدون ساقه و علفی است که تا ارتفاع حداکثر 70 سانتی متر رشد می کند. این گیاه برگ های پهنی داشته و این برگ ها نیز خواص دارویی بسیار دارند. بارتنگ و یا لسان الحمل (به دلیل شباهت برگ های بارهنگ به زبان گوسفند، این نام برایش انتخاب شده است) اسامی دیگر بارهنگ می باشند. در ادامه مطلب به خواص دانه بارهنگ خواهیم پرداخت.
گیاه بارهنگ
گیاه بارهنگ اغلب در محیط های مرطوب مثل کنار مزارع، جوی های آب، فضاهای سبز شهری و… به صورت علف هرز می روید و به راحتی در دسترس می باشد. در گیاه بارهنگ ترکیباتی مثل گلیکوزیدی، ساپونین و پلانتاژین وجود دارد.
طبع بارهنگ در کتب قدیمی طب سنتی ایران، سرد و خشک معرفی شده است. همچنین از تمام قسمت های این گیاه (ریشه، برگ و دانه) استفاده دارویی می شود. از ریشه و برگ گیاه بارهنگ بیشتر برای استعمال خارجی و دانه های آن نیز مصرف خوراکی دارد.
از خواص بارهنگ می توان به آنتی باکتریال بودن آن اشاره کرد. لذا از برگ های بارهنگ به عنوان ضماد برای بهبود جراحات، زخم ها، قسمت های ملتهب شده بدن، رفع عفونت زخم ها (حتی زخم های قدیمی و عفونی شدید)، قطع شدن خونریزی، مشکلات پوستی مثل جوش صورت و رفع ورم صورت ناشی از آبسه دندان استفاده می شود.
برای رفع ورم و عفونت چشم آن را با جوشانده برگ بارهنگ 10 گرم، مقدار کمی گل اکلیل ملک و گل گندم شست و شو می دهند. (گیاهان را در 150 گرم آب جوش ریخته و با حرارت کم حدود 15 دقیقه جوشانده و وقتی خنک شد از آن استفاده نمائید.)
برای درمان ناراحتی های ریه، مقداری برگ بارهنگ را شسته و خشک کنید. سپس آن ها را خرد کرده و شیره برگ ها را بگیرید. حال به ازای وزنش، عسل به آن اضافه نمایید. این ترکیب بسیار مفید را برای مدت 20 دقیقه دم کرده و بعد میل نمایید.
به هنگام ورم کردن مخاط دهان و یا دندان درد، 4 گرم از ریشه یا برگ گیاه بارهنگ را در یک لیوان آب سرد ریخته وقتی به جوش آمد بعد از گذشت 5 دقیقه حرارت را خاموش کنید. سپس آن را صاف کرده و میل نمایید.
فواید و خواص دانه بارهنگ
وقتی گیاه بارهنگ می رسد، بذرها و دانه های ریز قهوه ای رنگ فراوانی دارد که به آن ها تخم بارهنگ گویند. برای استفاده از خواص دانه بارهنگ، آن ها را به صورت لعاب دار استفاده می کنند. این دانه ها خواص درمانی و دارویی بسیاری دارند. دو نوع گیاه بارهنگ عبارتند از لسان الحمل کبیر و لسان الحمل صغیر وجود دارد که در طب سنتی بیشتر از گیاه بارهنگ کبیر استفاده می شود.
مزایا و خواص دانه بارهنگ بخاطر وجود ترکیباتی مثل گلوتین، اسید سوکسینیک، اسید پلانتئونولیک، اکوبین، آدنین، هولوزید پلانتئوز می باشد. دانه های بارهنگ حاوی مواد روغنی ( حدود 10 درصد) می باشند و این روغن زرد رنگ بوده و بوی مطبوعی دارد.
از خواص دانه بارهنگ می توان به قابض و محرک بودن آن، تصفیه کردن خون، برطرف کردن تب، معرق، رفع اسهال خونی، رفع خونریزی ها و مشکلات دستگاه گوارش، درمان گوش درد و دندان درد، درمان کولیک (دل پیچه همراه با درد شدید)، درمان ورم مخاط دهان، ضد سرطان، ضد آرتریت یا التهاب مفاصل و روماتیسم، ضد قارچ، تقویت کننده رحم، رفع کرم معده و روده، از بین بردن مشکلات دستگاه تنفسی مثل آسم و مجاری ادرار (حتی سوزاک) اشاره کرد.
از طرفی افزایش سیستم ایمنی بدن، رفع مشکلات کبد و کلیه از خواص تخمه کدو، فواید دانه بارهنگ و خواص زنیان می باشند. همچنین پیشگیری از ابتلا به آلزایمر، تصلب شراین و افزایش ایمنی بدن نیز از خواص مویز وخواص دانه بارهنگ هستند. گفتنی است التیام یافتن زخم های روده و معده، درمان بواسیر و خونریزی آن، زخم های ریه، تنگی نفس، سل و برگشت غذا از داخل معده به سمت مری (رفلاکس معده) از دیگر خواص دانه بارهنگ می باشند. می توان هم دانه های لعاب دار بارهنگ را میل کرد و هم با آن ها تنقیه نمود.
برای رفع التهابات مثانه و مجاری ادرار (حتی وجود خون در ادرار) مقداری دانه بارهنگ را داخل یک لیوان آب جوش ریخته و بعد از گذشت 10 دقیقه میل نمایید. غرغره نمودن جوشانده دانه های بارهنگ نیز برای برطرف شدن خونریزی لثه و ورم لوزه ها موثر می باشد.
یکی از خواص دانه بارهنگ استفاده از آن در داروی ترکیبی چهار تخم لعابی در طب سنتی ایرانی است. از این داروی ترکیبی برای درمان سرفه های خشک مخصوصا سیاه سرفه، خارش و خشکی گلو، رفع گرفتگی صدا و نرم کردن سینه استفاده می شود.
برای استفاده از فواید و خواص دانه بارهنگ از آن در داروهای ترکیبی استفاده می شود. به دانه، دانه بارهنگ، قدومه، دانه مرو و مقدار کمی صمغ عربی برای داروی ترکیبی چهار تخم لعابی استفاده می شوند. می توان به جای دانه مرو از تخم شربتی استفاده نمود. 1 قاشق چای خوری از این داروی ترکیبی را به یک فنجان آب جوشیده ولرم اضافه کرده تا لعاب دار و ژله ای شود. سپس آن را به فواصل منظم در طی روز مصرف می نمایند. این دارو اثرات بهتری نسبت به داروهای شیمیایی داشته و موجب بهبود سرفه های شدید و التهابات گلو می شود.
نکات پایانی
بارهنگ جزء گیاهان بی ضرر است اما بایستی در کنار مصلحاتی که برای آن در این مطلب ذکر شد، استفاده گردد تا عوارضی برای شخص ایجاد نشود. به عنوان مثال مصلح جوشانده ریشه و برگ بارهنگ عسل می باشد تا ضرری به ریه نرسد.
عصاره برگ بارهنگ، برای طحال مضر می باشد. مصلح آن جویدن شیره گیاه رزینی است که به شکل قطعات سخت، کوچک و شفافی در عطاری ها موجود می باشد. برای بهره مندی از خواص دانه بارهنگ در هر وعده بین 5 تا 12 گرم استفاده کنید.